پاتوژن چیست؟ | انواع پاتوژن ها

پاتوژن، یک ارگانیسم است که باعث بیماری می شود. بدن شما به طور طبیعی پر از میکروب است. با این حال، این میکروب ها تنها در صورت تضعیف سیستم ایمنی بدن یا اگر آنها موفق به ورود به قسمت معمولی استریل بدن شما شوند، باعث ایجاد مشکل می شوند.

پاتوژن ها متفاوت هستند و می توانند با ورود به بدن بیماری ایجاد کنند. میزبان، همه عوامل بیماری زا را برای رشد و زنده ماندن پاتوژن ها دارد. هنگامی که پاتوژن، خود را در بدن میزبان مستقر کرد، می تواند از پاسخ های ایمنی بدن اجتناب کند و از منابع بدن برای تکثیر، قبل از خروج و گسترش در میزبان جدید استفاده کند.

پاتوژن ها با توجه به نوع می توانند از چند طریق منتقل شوند. آنها می توانند از طریق تماس با پوست، مایعات بدن، ذرات موجود در هوا، تماس با مدفوع و لمس کردن سطحی که توسط شخص آلوده لمس می شود، پخش شوند.

پاتوژن ها چگونه انتقال می‌یابند؟

پاتوژن‌ها (Pathogen) می‌توانند مستقیم یا غیرمستقیم منتقل شوند. انتقال مستقیم شامل گسترش عوامل بیماری‌زا توسط تماس مستقیم بین فرد ناقل پاتوژن و فرد سالم است. انتقال مستقیم می‌تواند از مادر به کودک اتفاق بیفتد که نمونه آن در بیماری زیکا، ایدز و بیماری سفلیس قابل مشاهده است. این نوع انتقال مستقیم (مادر به فرزند) به عنوان «انتقال عمودی» (vertical transmission) نیز شناخته می‌شود.

انواع دیگر تماس مستقیم که از طریق آن‌ها پاتوژن‌ها می‌توانند گسترش یابند، شامل لمس کردن (استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی سیلین)، بوسیدن (ویروس تبخال) و تماس جنسی (ویروس پاپیلومای انسانی یا HPV) هستند. پاتوژن‌ها همچنین می‌توانند با انتقال غیرمستقیم پخش شوند که به دلیل تماس با یک سطح یا ماده آلوده به پاتوژن‌ها انجام می‌گیرد. انتقال غیرمستقیم همچنین شامل تماس و انتقال از طریق حیوان یا حشرات ناقل نیز  قابل انجام است. انواع انتقال غیرمستقیم شامل موارد زیر است:

• هوازاد (Airborne)

  پاتوژن‌ها از راه‌های مختلف از بدن فرد مبتلا خارج می‌شوند (به طور معمول از طریق عطسه، سرفه، خندیدن و غیره) و در هوا معلق می‌مانند و توسط غشا تنفسی شخص دیگری مورد استنشاق قرار گرفته و منتقل می‌شوند.

• قطره‌ها (Droplets)

  پاتوژن‌های موجود در قطرات مایعات بدن (بزاق، خون و غیره) شخص آلوده می‌توانند در تماس با شخص سالم انتقال یابند یا یک سطح را آلوده ‌کنند. قطرات بزاق بیشتر از طریق عطسه یا سرفه پخش می‌شوند.

• مسمومیت غذایی (Foodborne)

  انتقال هر نوع پاتوژن از طریق خوردن غذای آلوده را مسمومیت غذایی می‌گویند. این نوع آلودگی می‌توانند از طریق ترکیبات سمی، باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها به وجود آیند.

• بیماری‌های ناقل به وسیله آب (Waterborne)

  برخی از پاتوژن‌ها با مصرف یا تماس با آب آلوده به بدن انسان منتقل می‌شوند. یکی از پاتوژن‌هایی که از این طریق در انسان بیماری ایجاد می‌کند، باکتری عامل وبا به نام «ویبریو کلرا» است.

• بیماری‌های منتقل شده به وسیله حیوان (Zootonic)

  برخی از پاتوژن‌ها از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. این انتقال از طریق مصرف محصولات حیوانی مانند گوشت و شیر و یا گزیدگی توسط حشرات ناقل انجام می‌گیرد که عامل بیماری را از طریق خون به بدن انسان وارد می‌کنند.

در حالی که هیچ راهی برای جلوگیری کامل از انتقال عوامل بیماری‌زا وجود ندارد، بهترین راه برای به حداقل رساندن شانس ابتلا به بیماری‌هایی که عامل پاتوژنی دارند، انجام اقداماتی در جهت حفظ و رعایت بهداشت است. این اقدامات شامل شستن مکرر دست‌ها پس از لمس مکانی‌هایی که احتمال آلودگی دارند، پس از لمس یا مصرف غذا‌های خام و بعد از دست زدن به حیوانات خانگی بیمار هستند.

انواع پاتوژن

انواع مختلفی از پاتوژن ها وجود دارد، اما ما می خواهیم چهار نوع متداول را مورد بررسی قرار دهیم: ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها و انگل ها.

ویروس ها

ویروس ها از یک قطعه کد ژنتیکی مانند DNA یا RNA تشکیل شده و توسط یک پوشش پروتئین محافظت می شوند. پس از آلوده شدن به آن، ویروس ها به سلول های میزبان در بدن شما حمله می کنند. آنها سپس از مؤلفه های سلول میزبان برای تکثیر ویروس های بیشتر استفاده می کنند.

پس از اتمام چرخه تکثیر، این ویروس های جدید از سلول میزبان رها می شوند. معمولاً سلولهای آلوده، آسیب دیده یا از بین می روند. برخی از ویروس ها قبل از تکثیر مجدد می توانند برای مدتی پنهان باقی بمانند. وقتی این اتفاق بیفتد، به نظر می رسد که فرد از عفونت ویروسی بهبود یافته است، اما دوباره بیمار می شود.

آنتی بیوتیک ها، ویروس ها را از بین نمی برند و بنابراین به عنوان درمانی برای عفونت های ویروسی، بی اثر هستند. باتوجه به نوع ویروس، بعضی اوقات می توان از داروهای ضد ویروسی استفاده کرد.

باکتریها

باکتری ها، میکروارگانیسم هایی هستند که از یک سلول واحد ساخته شده اند. آنها بسیار متنوع هستند و شکل های متنوعی دارند و این امکان را دارند که تقریباً در هر محیطی از جمله درون بدن و روی بدن شما زندگی کنند. همه باکتری ها باعث ایجاد عفونت نمی شوند. باکتری هایی که سبب عفونت می شود، باکتری های بیماری زا نامیده می شوند.

هنگامی که سیستم ایمنی بدن شما توسط یک ویروس به خطر بیفتد، بدن شما می تواند بیشتر مستعد ابتلا به عفونت های باکتریایی باشد. حالت بیماری ناشی از ویروس باعث می شود که باکتریهای بی ضرر به بیماری زا تبدیل شوند.

از آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت های باکتریایی استفاده می شود. برخی از سویه های باکتری در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم شده و درمان آنها را دشوار کرده است. به گفته منبع قابل اعتماد سازمان بهداشت جهانی (WHO)، این اتفاق می تواند به طور طبیعی رخ دهد، اما به دلیل استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیک ها نیز اتفاق می افتد.

قارچ ها

میلیون ها گونه مختلف قارچی روی زمین وجود دارد. طبق آمار منابع معتبر، فقط 300 نوع یا بیشتر، به همین دلیل شناخته شده است که باعث بیماری می شود. قارچ ها را می توان تقریباً در همه جای محیط، از جمله در محیط داخلی، بیرون از منزل و روی پوست انسان پیدا کرد. قارچ ها، هنگام بزرگ شدن باعث ایجاد عفونت می شوند.

سلولهای قارچی دارای یک هسته و سایر اجزای محافظت شده توسط غشا و دیواره سلولی ضخیمی هستند. ساختار آنها باعث می شود تا از بین بردن شان، سخت تر شود. برخی از سویه های جدید عفونت های قارچی مانند Candida aurus خطرناک هستند.

انگل ها

انگل ها، ارگانیسم هایی هستند که مانند حیوانات ریز رفتار می کنند. آنها درون یا روی بدن میزبان زندگی می کنند و از میزبان تغذیه می کنند. اگرچه عفونت های انگلی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع تر هستند، اما می توانند در هر کجا رخ دهند.

سه نوع اصلی انگل می تواند باعث ایجاد بیماری در انسان شود. این شامل:

• تک یاخته ها

  موجودات تک سلولی هستند که می توانند در بدن شما زنده و تکثیر شوند.

• هلمینت ها

  موجودات بزرگتر و چند سلولی هستند که می توانند در داخل یا خارج از بدن شما زندگی کنند و معمولاً به عنوان کرم شناخته می شوند.

• اکتوپارازیت ها

  ارگانیسم های چند سلولی هستند که روی پوست شما زندگی می کنند یا از آن تغذیه می کنند، از جمله برخی حشرات مانند کنه ها و پشه ها.

آنها می توانند از راه های مختلفی از جمله از طریق خاک، آب، غذا و خون آلوده و همچنین از طریق تماس جنسی و از طریق نیش حشرات پخش شوند.

پاتوژن‌های ویروسی

• ویروس ابولا (Ebola Virus):

  ویروس ابولا عامل بیماری ابولا یا تب خونریزی دهنده است که برای اولین از رودخانه‌های جمهوری دموکراتیک کنگو شیوع پیدا کرد.

• ویروس نقص ایمنی انسان (HIV)

  ویروس نقص ایمنی انسان یا اچ‌آی‌وی نوعی ویروس است که به آرامی در بدن تکثیر می‌شود و به سلول‌های سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند.

• ویروس آنفلوانزا (Influenza Virus)

  آنفولانزا بیماری است که در اثر عفونت ناشی از ویروسی به همین نام از خانواده ارتومیکسوویریده ایجاد می‌شود. این ویروس باعث عفونت حاد دستگاه تنفسی می‌شود.

• نورو ویروس (Norovirus)

  این ویروس عامل ایجاد کننده بیماری‌های گوارشی واگیر است که به آن گاستروانتریت ویروسی (آنفولانزای معده) گفته می‌شود.

• ویروس واریسلا زوستر (Varicella-Zoster Virus) یا (VZV)

  یکی از ویروس‌های هرپسی است و مهره‌داران را آلوده می‌کند و بیماری زونا و آبله مرغان ناشی از عفونت‌های این ویروس هستند که در انسان ایجاد می‌شوند.

• ویروس زیکا (Zika Virus)

  بیماری ویروس زیکا از خانواده ویروس‌های فلاوی ویریده است. این ویروس از طریق پشه آئدس منتقل می‌شود.

• کرونا ویروس سندرم حاد تنفسی ۲ (SARS-CoV-2): این ویروس از خانواده ویروس‌های کرونا است که بر روی کپسید خود شاخک‌های پروتئینی دارد که ساختاری تاج مانند به این ویروس داده است. این ویروس عامل بیماری پاندمی کووید ۱۹ در سراسر جهان است که در ابتدا از شهر ووهان چین شیوع پیدا کرد. ماده ژنتیکی این ویروس از جنس RNA است.